توسعه شهری مفهوم و واژه ای چند بعدی است که پس از رشد سریع شهری و افزایش شهر نشینی و آشکار شدن آثار زیان بار چنین توسعه ای بر ابعاد اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی، سیاسی، محیطی و حیات انسان و ... ، در طی دهه های اخیر مطرح شده و بیش از پیش مورد توجه صاحب نظران قرار گرفته است. در یافتن این حقیقت که توسعه صرف اقتصادی زیان های جبران ناپذیری بر کیفیت بستر محیطی شهر ها وارد می کند و تهدیدی برای نسل های آتی محسوب می گردد، باعث شد که نظریات نوینی در راستای بکارگیری محوری، نظیر کیفیت محیط، عدالت و برابری، آینده نگری و ... در دستور کار برنامه ریزان شهری قرار گیرد. به همین علت امروزه مقولاتی چون توسعه پایدار شهری، شهرنشینی پایدار، شهر اکولوژیک، شهر سالم، شهر سبز و شهر آرام(آهسته) هر چه بیشتر جای خود را در محافل علمی و تصمیم گیری باز کرده است . توسعه پايدار به معناي حرکت بر محور انسان -محيط است. اين نوع توسعه امکان بهره مندي عادلانه شهروندان از پيشرفت هاي اقتصادي -اجتماعي، حفظ و توسعه محيط و پايداري و جامعيت توسعه را در پي دارد. به طور کلي، توسعه پايدار ايجاد توازن بين پيشرفت اقتصادي، اجتماعي بلند مدت با محيط است. توسعه پايدار در محيط هاي شهري، که در حال حاضر بخش عمده اي از جمعيت را به خود اختصاص داده است و معمولا سطح مصرف و آلودگي در آن بسيار بالاتر از محيط زيستي ديگر است، اهميت بيشتر پيدا مي کند.امروزه رشد و توسعه سریع شهرها و عدم توجه به نیازهای روحی در ایجاد آرامش کافی برای ساکنان که به افول کیفیت زندگی انجامیده، مسئله ای است که بیشتر شهر های دنیا با آن روبرو هستند. برای برطرف کردن این چالش ها ، دیدگاههای متعددی در راستای دستیابی به پایداری تدوین شده است؛ یکی از جدید ترین و موفق‌ترین رویکردها، جنبش «شهر آرام» است که از اکتبر سال 1999 آغاز شده است. مسلما شهرِ خوب، شهری نیست که مردم از خانه به‌سرعت به محل کار برسند و در کمترین زمانِ ممکن هم به خانه برگردند. شهر خوب شهری است که مردم هر چه بیشتر بتوانند پیاده یا با دوچرخه یا با وسایل حمل و نقل عمومی به مقاصد خود برسند و در جابه جایی‌های درون شهری، تنها هدفِ مردم رسیدن به مقصد نباشد، بلکه خودِ مسیر جالب توجه و دلپذیر باشد. همچنین شهر خوب، شهری است که در آن فضاهای عمومی بسیار برای توقف، مکث، جمع شدن، نشستن ، غذا خوردنِ جمعی و معاشرت وجود داشته باشد. به بیان دیگر امیدی که نسل‌های قبلی برنامه‌ریزان شهری به بهبود وضعیت شهرها با جاده‌کشی و راهکارهای مهندسانه از این دست داشته اند، امروز رنگ باخته است، چون آن راهکارها اگرچه ممکن است ظاهری مدرن و توسعه‌یافته به شهر بدهند اما در بسیاری موارد واقعاً موجب افت کیفیت زندگی در شهر می‌شوند و امروزه شهروندان به دنبال شهری آرام وسالم می باشند در واقع شهر آرام ( Cittaslow ) جنبشی است که از ابتدا در سال 1999 میلادی از ناحیه زیبای (Chianti ) از استان توسکانی ایتالیا شکل گرفت . هدف اصلی این جنبش به طور خلاصه زندگی در شهری سالم و آرام است . البته ایده شکل گیری این جنبش از نهاد (Slow Food ) برگرفته شد .احترام، پاسداشت ، حفظ و رعایت کلیه مفاهیمی که در مجموعه زندگی سالم و آرام شهروندان قرار می گیرد ، توسط این نهاد ، اطلاع رسانی ، اشاعه و مورد کنترل و تاکید قرار می گیرد . مواردی همچون هوای پاک ، حفظ محیط زیست ، غذای سالم ، روش های حمل و دفع زباله با کمترین آسیب به محیط زیست ، توسعه و تاکید بر حمل و نقل سالم و آرام ، احترام و حفاظت از باورهای ملی و مذهبی و آیین ها و مراسم مربوطه و به طور کلی زندگی در محیطی پاک و آرام و به دور از آلودگی ها و دغدغه های زندگی ماشینی و پرسرعت امروزی ، مورد توجه اکثریت شهروندان و مسلماً میهمانان و گردشگران آن شهرها قرار دارد. مطمئنا مدیران شهری و شهر وندان باید بین شهر سریع یا شهر آرام،یکی را انتخاب نمایند؟
مفهوم آرام در اینجا به معنی «کندی»، سستی یا بی‌خیالی نیست؛ بلکه به معنای تأمل، درنگ، دقت، بازنگری و پرهیز از سطحی‌نگری و شتاب زدگی است. مروری بر مطالب موجود در این زمینه نشان می‌دهد بیشترین پیوند بین نهضت آرام با مفاهیمی همچون توسعة پایدار، کشاورزی پایدار و گردشگری پایدار وجود دارد؛ همچنین مبانی این بحث همخوانی بسیاری با مسائل زیست محیطی دارد؛ اما جنبه‌های فرهنگی و اجتماعی آن پررنگ‌تر است.در نتیجه در چنین فضایی که همراه با شکیبایی و همدلی است، آدمی از عوارض وسواس زمانی نظیر اضطراب و استرس در امان می‌ماند. ممکن است ما کارها را به‌سرعت انجام دهیم، اما در خلال انجام آن ذهنی آرام و اندیشه‌ای استوار نداشته باشیم. اتفاقاً با کمی دقت در فرهنگ خودمان نیز به انواع جلوه‌های همین دعوت به آرامش بر می‌خوریم. ضرب‌المثل معروف «عجله کار شیطان است»، نمونه‌ای از توجه به آرامش و تأکید بر بردباری و تأمل در فرهنگ ماست که اکنون مشابه آن را در نهضت آهستگی می‌بینیم. در کشورهای توسعه یافته طی چندین دهه فکر می‌کردند یکی از هدف‌های اصلی توسعۀ پایدار شهری باید افزایش سرعتِ حمل و نقل باشد. با راه‌های افزایش سرعت آشناییم: احداث اتوبان، کمر بندی، پُل، تقاطع غیر همسطح، قطار شهری و... . بسیاری از شهرها این راه‌ها را امتحان کرده‌اند. در دهه‌های گذشته مخصوصاً در الگوی کشورهای پیشرفته شهرسازی، پروژه‌های توسعۀ زیرساخت‌های حمل و نقل به‌طور گسترده اجرا شده است. مثلا در شهرهای اروپائی البته خوش‌بینی نسبت به رشد زیرساخت‌ها کمتر بوده است؛ با این حال آنهاهم دوران" سرعت" را تجربه کرده‌اند.در سال‌های گذشته اما نسبت به منافع سرعت‌بخشیِ حمل و نقل تردیدهایی به‌وجود آمده است وکم کم زمانی است که حرکت‌هایی با عناوین «شهر کم‌سرعت» یا «شهر آرام» شکل گرفته‌اند. این حرکت نه‌تنها علیه سرعت بالای حمل و نقلِ درون‌شهری، که اساساً مخالف سبکِ زندگی سریع است. در واقع طرفداران «شهر آرام» از یک سبک زندگی آرام حرف می‌زنند که علیه «فست فود» هم هست. در ایتالیا اصلاً حرکت شهرِ آرام از اعتراض به افتتاح شعبه‌های مک‌دونالد به‌راه‌افتاد و بعدتر به موضوعات دیگر هم گسترش یافت. پس می توان این طورر بیان کرد: جنبش شهر آرام مثل کنار گذاشتنِ چای کیسه‌ای با رنگ و طعم مصنوعی و بازگشت به چای دمیِ ارگانیک است.متاسفانه امروزه شهرها با مشکلات متفاوتی مواجه هستند که بسیاری از این مشکلات ناشی از مدرن‌شدن دنیای ما و پیامدهای جبران ناپذیر آن است. سرعت، یکی از نتایج عصر تکنولوژی است. ارتباط با فناوری‌های دیجیتال با سرعت زیاد مزایایی دارد؛ ولی معایب جالب توجهی نیز دارد که کاهش کیفیت کلی زندگی، منع و بازداشتن از روابط شخصی و عمومی و تشدید صدمه به مردم و اکوسیستم از آن جمله است. از طرفی فضاهای عمومی شهری بدون هیچ‌گونه بار فرهنگی و اجتماعی به حیات خود ادامه می‌دهند که این امر موجب تشدید بحران هویت و کاهش سرزندگی در آنها شده است. بدون تردید شهر آرام به عنوان رویکردی جدید در مدیریت و برنامه ریزی توسعه شهری و به عنوان جایگزینی برای رویکردهای پیشین برنامه ریزی شهری است. چرا که شهر آرام بر منابع محلی، اقتصاد خودکفا و نقاط قوت فرهنگی و تاریخی منحصربه‌فرد یک شهر تمرکز دارد. همچنین شهر آرام میتواند به عنوان یک استراتژی برای دستیابی متقابل بین اهداف توسعه اقتصادی، زیست محیطی و عدالت اجتماعی مطرح شود.شهر آرام پلتفرم ایدئولوژیک برای یک شهر متمایز ایجاد میکند و اصول مربوط به زندگی و کیفیت زندگی شهری را به کار میگیرد؛ بنابراین اصول و الزامات شهر آرام یک مدل مناسب برنامه ریزی و توسعه شهری است که به اهداف اقتصادی، اجتماعی و زیست‌محیطی پاسخ می‌دهد و زندگی آرام، سالم و بدون دغدغه را برای شهروندان به ارمغان می آورد.
فعال حوزه مدیریت شهری
aboozarheydarizade@gmail.com